- نویسنده: دکتر حسین ابوالحسن تنهایی
- ناشر: بهمن برنا
- نوبت چاپ: چاپ دوم ۱۳۸۹
- تعداد صفحات: ۳۶۹ صفحه
- محل نشر: تهران
این کتاب دهمین جلد از مجموعه سیزده جلدی “تخیل جامعه شناختی در بستر تاریخ” است که توسط استاد تنهایی تدوین و تالیف شده است. وی در پیش گفتار چاپ دوم این اثر چنین توضیح می دهد:
“جامعه شناسی تاریخی نظریه، چه به معنای بررسی نظریه های اندیشمندان غربی و چه به معنای وارسی نظریه های متفکرین مسلمان و یا هر دین دیگری، به ناگزیر از دو قاعده پیروی می کند: یکی قواعد بررسی ساختارشناسی دستگاه نظری، که شرح آن در کتاب «جامعه شناسی نظری» به تفصیل آمده، و دیگری مراعات قلمرو جامعه شناسی معرفت، که در «جامعه شناسی شناخت و معرفت شناسی نظریه» شرح آن گقته شده است: یعنی توجه به هم فراخوانی ذهن و اندیشه از یک سوی و عین و واقعیت اجتماعی از دیگر سوی، که در پهنهی سازمان اجتماعی و ویژگیهای آن در درازای گذرگاههای تاریخی تبلور خاص میگیرد.
بر اساس چنین پایهای، این کتاب از میان اندیشمندان مسلمان ایرانی و غیر ایرانی، و متفکرینی که در ایران به دنیا آمده و به فارسی قلم زدهاند، برای کوتاهی متن، تنها برخی را انتخاب نموده و در این انتخاب از چند شاخص پیروی کرده است: نخست آن که عارفان را از این خارج وبه جلد یازدهم «جامعه شناسی عرفانی در اندیشهی عرفای مسلمانی» احاله نمودهایم. دوم آن که دلمشغولیِ اندیشمندان به مسایل اجتماعی را مهم برشمردیم و سوم که آن که کوشش آشکارتر آنها در ساخت یا توجه به دستگاه نظری را ارج نهادیم. چهارم آن که از اندیشمندان تکرارگوی کلیشهای دوری جسته و فکر انتقادی را ارزشمند دانستیم.
اما چند تذکر نیز برای مخاطبین مذاهب گونه گون، که گاه از سوی دانشجویان مطرح میشده است، به نظر لازم میآید. آوردن اصطلاحهایی نظیر اسلام علی، سقیفهای، معاویهای، شیعی یا سنی، در این متن بار ارزشی ندارد، بلکه تنها نامهایی هستند که به ناگزیر انتخاب شدهاند تا واقعیتهای متفاوتی را از هم تفکیک کنیم. روشن است اگر کسی برای مثال معتقد به اسلام معاویهای باشد نبایستی نام را برچسبی تابویی یا اصطلاحی نامحترمانه به شمار آورد، و نیز نبایستی چنین برداشتی از اسلام را تنها برداشت ممکن از اسلام بداند و مدعی شود که نام اسلام تنها برای ذکر چنین گرایشی کافی است. روشن است که چنین استدلالی از سوی هر مذهبی ممکن است و البته کار پژوهش با چنین رویکردی ناممکن مینماید. دیگر آن که پیروان مذهب سنت بایستی به یاد بیاورند که اسلام سنی هیچ ارتباطی با اسلام معاویهای ندارد، زیرا مذاهب چهارگانه در میانهی قرن پنجم قمری رسمی شدند، در صورتی که اسلام معاویهای در قرون یکم و دوم جاری بود، و مذهب آنها نیز مذهب مرجئه بود، ونه مذاهب چهارگانه، و همان گونه که در متن آمده است برخی از مشایخ مذاهب، پیش از رسمی شدن، توسط خلفای بنی امیه به زندان و شکنجه محکوم میشدند. بنابر این بار دیگر از خوانندگان خواهش میکنم نامگذاری رخدادها و گروهها و تحلیل وقایع را فرایندی تاریخی و عینی ببینند.”
این کتاب با یک مقدمه، پنج بخش و هیجده فصل به ترتیب ذیا تألیف و تدوین شده است:
مقدمه نظری: جامعه شناسی تاریخی جنبشهای مسلمان
بخش یکم: جامعه شناسی تاریخی جماعتها و جنبشهای مسلمان
فصل یکم: مکتب اهل تشیع: راهیان
فصل دوم: جماعتهای شورشی: واماندگان
فصل سوم: جنبش اجتماعی شعوبیان
فصل چهارم: جنبش اجتماعی معتزلیان
فصل پنجم: جنبش اجتماعی اشاعره و هجرت غزالی
فصل ششم: مکتب اهل تسنن
بخس دو: چشم اندازهای انسان شناختی
فصل هفتم: زمینههای مردم نگاری در سفرنامه ابن فضلان
فصل هشتم: زمینههای مردم نگاری در سفرنامهی ابن حوقل
فصل نهم: زمینههای مردمشناسی تطبیقی در شرح ابوریحان
بخش سوم: چشم اندازهای جامعهشناختی
فصل یازدهم: زمینهای جامعهشناسی تفهمی در شرح فارابی
فصل دوازدهم: زمینههای روش شناسی پدیدارشناختی در شرح بوعلی
فصل سیزدهم: زمینهی جامعهشناسی در مقدمهی ابن خلدون
بخش چهارم: چشم اندازهای معاصر انسانشناسی ایران
فصل چهاردهم: زمینههای مردم نگاری سیاسی در سیاحتنامهی ابرهیم بیگ
فصل پانزدهم: زمینههای روششناختی فرهنگ عامه در نوشتهها پراکندهی هدایت
فصل شانزدهم: زمینههای مردمشناسی انتقادی در شرح آل احمد
بخش پنجم: بررسی جامعهشناختی جنبشهای دینی صد سال اخیر
فصل هفدهم: زمینههای جنبشهای اصلاح گرایی دینی و جامعهشناختی در متفکرین معاصر
فصل هجدهم: زمینههای اصلاح گرایی دینی در اندیشههای مطهری
بدون دیدگاه